طلاق

طلاق چیست و انواع آن از منظر حقوقی کدامند؟

در معنی لغوی طلاق به معنی رها شدن است. هر زندگی مشترکی می تواند به دلایل مختلف از جمله ناسازگاری زن و شوهر به پایان برسد. این پایان در قانون مدنی و شرعی پیش بینی شده است. در اصطلاح حقوقی نیز طلاق به معنی انحلال عقد نکاح با رعایت تشریفات شرعی است. طلاق در ایران طبق قوانین فقه اسلامی صورت می پذیرد و رای آن در چهارچوب دادگاه خانواده صادر می گردد. عمل حقوقی یک جانبه ایقاع نام دارد و طلاق یک ایقاع تلقی می گردد. طبق قوانین، طلاق با اراده مرد انجام می شود. به تعبیر بیشتر، اگر زن دارای حق طلاق باشد، به وکالت از مرد طلاق را جاری می کند.

قبل از بررسی بیشتر موضوع طلاق از منظر حقوقی برای درک بهتر متن، لازم است به بعضی مفاهیم اشاره کنیم. یکی از این مفاهیم عده است. بر اساس مده 1150 قانون مدنی، عده عبارت است از “مدتی که تا انقضای آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده است، نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند”. عده انواعی دارد که بر اساس نوع آن، مدت زمان عده متفاوت در نظر گرفته شده است. عده مبنای شرعی دارد و در قانون نیز به آن اشاره شده است. برخی از انواع آن عبارتند از عده طلاق، عده وفات، عده فسخ نکاح و دیگر موارد. عده طلاق برای زن باردار تا زمان وضع حمل و تولد فرزند او در نظر گرفته شده است. همچنین این مدت زمان برای زن غیرباردار به میزان پاکی از سه خون حیض در نظر گرفته شده است. زمان عده برای زن بیوه چهار ماه و ده روز است. در زمان عده زن، ازدواج و نکاح باطل است.

بر طبق قانون فقهی طلاق دارای انواع و اقسامی است. در ادامه جزئیات این موارد را شرح می دهیم. اقسام طلاق بر اساس امکان رجوع دو دسته هستند:

• طلاق بائن: در این نوع طلاق حق رجوع مرد به زن برای وی وجود ندارد. بر اساس ماده 1145 قانون مدنی این موارد شامل طلاق از نوع بائن هستند.
• طلاق در زمانی که زن، دوشیزه و باکره است: یعنی زوجین قبل از شروع زندگی زناشویی به این نتیجه برسند که امکان ادامه زندگی برای آنان ممکن نیست. در این شرایط زن می تواند نصف مهریه خود را مطالبه کند. همچنین با نامه رسمی محضر و رای دادگاه، امکان تعویض شناسنامه توسط ثبت احوال و پاک شدن اطلاعات ازدواج و طلاق فراهم است.
• طلاق یائسه: اگر زنی دوران یائسگی را تجربه کرده باشد، امکان رجوع برای مرد وجود ندارد.
• طلاق خلع و مبارات مادام که زن رجوع به عوض نکرده باشد: اگر زوجین به علت کراهت زن از مرد (خلع) از یکدیگر جدا شوند این نوع طلاق خلع نام دارد. همچنین اگر جدایی به علت کراهت طرفین از یکدیگر (مبارات) باشد، در این شرایط نیز امکان رجوع برای مرد به زن وجود ندارد. در این نوع طلاق نیز امکان رجوع مرد به زن وجود ندارد مگر به خواست زن. از نکات مهم این است که زن برای آنکه مرد راضی به طلاق شود، باید مالی تا میزان مهریه را به او بدهد.
• سومین طلاق: اگر سومین طلاق پس از سه ازدواج متوالی انجام شود، از نظر شرعی پس از سه بار طلاق متوالی زن بر مرد حرام می گردد. در این شرایط اگر مرد بخواهد به زن رجوع کند، زن می بایست به نکاح فرد دیگری درآید، از او جدا شود تا بتواند با همسر اول خود ازدواج کند.

• طلاق رجعی: این نوع طلاق به آن دسته طلاق‌ها گفته می شود که در طول مدت عده مرد می تواند به زن رجوع کند. اکثر طلاق ها تحت عنوان رجعی انجام می شوند. پس از اتمام عده حق رجوع از بین رفته و امکان از سر گرفتن زندگی مشترک فراهم نمی باشد. طلاق رجعی در دوران عده دارای شرایطی است. این شرایط عبارتند از:
• مرد نمی تواند از زن توقع تمکین داشته باشد.
• مرد موظف به پرداخت نفقه به میزان توافق یا رای دادگاه است.
• اگر یکی از طرفین در زمان عده فوت شود، طرف دیگر از وی ارث می برد.
• بر اساس قانون مرد نمی تواند به صورت همزمان با دو خواهر ازدواج کند. از آنجا که در دوران عده، عقد نکاح بین زن و مرد به صورت قطعی باطل نمی شود، مرد نمی تواند با خواهر او ازدواج کند.

همانطور که پیشتر اشاره کردیم طلاق حق مرد است. اما شرایطی نیز در قانون آمده که بر طبق آن ها زن می تواند درخواست کننده طلاق باشد یا زوجین با توافق یکدیگر به زندگی مشترک خود پایان دهند. بنابراین از دیگر انواع طلاق، می توانیم به طلاق بر اساس درخواست کننده اشاره کنیم که در ادامه شرح مفصلی از آن خواهیم گفت.

• طلاق بر اساس درخواست مرد: خلاف آنچه که در گذشته طی می شده است، امروزه برای طلاق بر اساس درخواست مرد، طی شدن تشریفات قانونی الزامی است. بر اساس ماده 1133 قانون مدنی، “مرد می تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه، تقاضای طلاق همسرش را بنماید. ” برای صورت گرفتن این نوع طلاق مرد باید به دادگاه درخواست گواهی عدم امکان سازش ارائه کرد. پس از آنکه به دادگاه اثبات شد که امکان ادامه زندگی مشترک وجود ندارد، این گواهی به مرد اعطا می گردد. در فاصله با شرکت در تمام جلسات داوری و پرداخت تمامی حق و حقوق زن مانند مهریه و نفقه، حکم طلاق جاری میگردد.

• طلاق بر اساس درخواست زن: این مورد تنها در دو مورد موضوعیت دارد. مورد اول در شرایطی است که زن به اصطلاح عرف جامعه دارای حق طلاق باشد. یعنی در شروط ضمن عقد این مورد ذکر شده باشد و زن دارای وکالت جاری کردن طلاق باشد. مورد دوم نیز در شرایط عسر و حرج موضوعیت می یابد. یعنی وضعیتی که در آن ادامه زندگی مشترک برای زوجه دارای مشقت و تحمل سختی است. در چنین شرایطی زن می تواند از دادگاه درخواست کند که حکم طلاق او را صادر کند. به طور مثال مرد از پرداخت نفقه خودداری کند یا به مدت چهار سال غایب باشد.

• طلاق بر اساس توافق زن و شوهر: در این نوع طلاق که زوجین هر دو مایل به جدایی هستند پیش از مراجعه به مرجع قانونی درباره مسائلی مانند مهریه، نفقه، اجرت المثل، جهیزیه، اموال مشترک و تقسیم آن ها و همچنین در مورد مسایل غیرمالی مثل حضانت فرزندان با هم توافق می‌کنند. بدین صورت که تمامی شرایط و توافقات در دفتر وکیل نوشته و سپس به محضر دادگاه ارائه می شود. پس از بررسی توافق طرفین، دادگاه رای نهایی و حکم طلاق را صادر می کند. در این نوع طلاق نیز تقاضای صدور عدم امکان سازش پس از طی شدن تشریفات قانونی ضروری است.

با اشاره به کلیات طلاق توافقی، جزئیات مراحل آن را در ادامه به صورت کامل بیان می کنیم. در این بخش گام به گام مراحل شرح داده می شود. از آنجا که طلاق یک فرایند ساده نیست، توصیه ما به افراد، کمک گرفتن از افراد با تجربه و متخصص در این زمینه است.

• مشاوره اجباری: بر اساس آخرین تغییرات قوانین در تهران و سایر شهرها، قدم اول مراجعه به سامانه نوبت دهی طلاق و ثبت اطلاعات درخواست کنندگان و زوجین است. در این مرحله زوجین می بایست به مراکز غربالگری و مشاوره خانواده مراجعه و گواهی عدم انصراف از طلاق را دریافت نمایند.

• تقدیم دادخواست طلاق: در این مرحله زوجین ملزم هستند که دادخواست طلاق را تقدیم دفاتر خدمات الکترونیک قضایی نمایند. توجه داشته باشید که در دست داشتن مدارک شناسایی و عقدنامه ضروری می باشد.
• تعیین وقت دادرسی: پس از تقدیم دادخواست طلاق، وقت حضور در دادگاه جهت رسیدگی به موضوع پرونده تعیین می شود. پس از تعیین شدن وقت رسیدگی، ابلاغیه الکترونیکی آن از طریق سامانه ثنا به اطلاع زوجین خواهد رسید.
• حضور در جلسه دادگاه: در نهایت زوجین و یا وکلای آنان به همراه مدارک مورد نیاز، با حضور در جلسه دادگاه از رای صادر شده مطلع می گردند.

رجوع از طلاق به چه معناست؟

اگر مرد در عمل یا با گفتار تمایل خود به بازگشت به زندگی مشترک را در مدت زمان عده بیان کند، با توافق زوج و مشروط بر اینکه مرد قصد رجوع داشته باشد، زوجیت بدون نیاز به خواندن صیغه عقد و نکاح مجدد بین ایشان برقرار می شود. این نکته حائز اهمیت است که رجوع از طلاق تنها در شرایط طلاق رجعی میسر می باشد. مهم ترین اثر رجوع از طلاق، ادامه زوجیت و حلال بودن زندگی زناشویی زوجین است. همچنین تمامی حقوق و تکالیف بین ایشان مجددا برقرار می شود.