چک و قوانین حقوقی مرتبط با وصول آن
بر اساس ماده 310 قانون تجارت، چک نوعی روش پرداخت است که به موجب آن نوشته، افراد به انجام تعهدات مالی خود در آینده ملزم می شوند. در این روش شخص صادر کننده بخشی از موجودی حساب بانکی خود را در تاریخ معین برای شخص دریافت کننده حواله می کند. چک مانند اسنادی همچون سفته و برات وسیله اعتبار و تضمین نیست و شخص صادر کننده باید مبلغ معادل آن را در حساب بانکی خود داشته باشد. در صورت کامل نبودن موجودی حساب بانکی، شخص دارنده چک میتواند علیه صادر کننده چک اقدام و آن را برگشت بزند.
در چه شرایطی میتوان یک چک را برگشت زد؟
هرگاه شخص دارنده چک با موارد زیر رو به رو شد حق برگشت زدن چک برای وی محفوظ است. در ادامه علت های برگشت خوردن چک را ذکر می کنیم.
- مسدود بودن حساب صادر کننده چک به علت بدهی، به حکم دادگاه و دیگر موارد حقوقی
- عدم کفایت موجودی برای پرداخت وجه چک به دارنده آن
- مسدود بودن حساب به خواست صاحب حساب به علت مواردی همچون مفقودی چک
- عدم پرداخت مبلغ چک به دارنده آن به دستور صاحب حساب
- مواردی مانند تنظیم نادرست چک از جمله قلم خوردگی، عدم تطابق امضا و یا مواردی که باعث شود بانک به علت مغایرت مندرجات از پرداخت مبلغ چک امتناع نماید.
در ادامه شرح می دهیم که دارنده چگونه می تواند شکایت خود را به سه روش برای وصول مطالبات خود ثبت نماید.
- شیوه کیفری وصول چک: شکایت کیفری یکی از متداول ترین روش های شکایت برای وصول چک است. بر اساس ماده 11 قانون صدور چک، در این روش دارنده چک ملزم است طی مدت شش ماه از تاریخ درج شده، چک را برگشت زده و طی مدت زمان شش ماه بعد از آن دادخواست شکایت کیفری خود را به دادسرا تقدیم نماید. لازم به ذکر است که برگشت زدن و دریافت گواهی عدم پرداخت چک از بانک برای ثبت شکایت کیفری ضروری می باشد. براساس قانون صادر کردن چک بلامحل یعنی چکی که در آن حساب، مبلغی وجود ندارد، جرم است. در نظر داشته باشید که ثبت شکایت کیفری برای وصول چک، باید در حوزه دادرسی بانک صادر کننده گواهی عدم پرداخت چک باشد. به علاوه هنگام ثبت شکایت کیفری از فرد در دادسرا به جرم صادر کردن چک بلامحل، دادسرا تنها به این مورد رسیدگی می کند. جهت رسیدگی به وصول مطالبات و دریافت وجه باید دادخواست جداگانه ای تقدیم دادسرا گردد.
- وصول چک از طریق اداره ثبت: بر اساس قانون صدور چک، چک های صادر شده اسناد لازم الاجرا هستند. در نتیجه می توان جهت دریافت وجه تقاضایی را به اداره ثبت اسناد ارائه نمود. بر اساس ماده 2 قانون صدور چک، برای وصول چک به شیوه ثبتی شرط اولیه این است که وجه چک باید توسط یکی از بانک های مجاز کشور پرداخت شود و نه موسسات مالی و اعتباری و صندوق های قرض الحسنه. پس از دارا بودن این شرط اولیه، میتوان با مراجعه به اداره ثبت و تقاضای صدور اجراییه، جهت وصول مبلغ چک اقدام نمود. برای صدور اجراییه بر طبق مراحل اداری و ثبتی، در دست داشتن مدارک زیر الزامی می باشد.
- اصل و کپی برابر اصل چک برگشتی و گواهی عدم پرداخت آن از سوی بانک
- مدارک شناسایی شخص دارنده چک
- تایید مطابقت امضای صادر کننده چک با نمونه مشابه آن در بانک در گواهی عدم پرداخت
- دریافت و تکمیل فرم تقاضای صدور اجراییه چک از اداره ثبت
به محض آنکه حکم اجراییه چک از سوی اداره ثبت اسناد ناحیه گواهی عدم پرداخت چک صادر شد، اجراییه به فرد بدهکار ابلاغ می شود. شخص صادر کننده چک موظف است در مدت ده روز نسبت به پرداخت بدهی خود اقدام نماید. در صورتی که شخص نتواند وجه مندرج در چک را تامین و فراهم کند موظف به معرفی اموال است. پس از ده روز اگر ترتیبات پرداخت تعیین نشد، دارنده چک می تواند نسبت به توقیف اموال صادر کننده اقدام و تقاضای خود را به اداره ثبت اسناد ارائه نماید. در این روش سرعت مراحل دادرسی در اداره ثبت اسناد بسیار بیشتر از سایر روش ها بوده و تنها مدت 48 ساعت تا صدور اجراییه زمان لازم است. همچنین در این روش فرد دارنده چک نیازی به پرداخت هزینه دادرسی ندارد. این هزینه تنها پس از وصول مطالبات دریافت می شود. نکته حائز اهمیت دیگر این است که محدودیت مدت زمان 6 ماهه در روش کیفری که پیشتر شرح داده شد، در این روش وجود ندارد. صدور اجراییه برای وصول چک نیازمند پرداخت هزینه ای معادل پنج درصد مبلغ چک به اداره ثبت اسناد می باشد. در صورتی که دارنده چک نتواند ظرف مدت یک سال اموالی از صادر کننده چک جهت وصول طلب خود معرفی کند، این هزینه باید توسط خود شخص دارنده چک پرداخت گردد.
- وصول چک از طریق حقوقی: بیشتر افراد بر این باورند که بهترین روش وصول چک، از طریق شکایت کیفری است در حالی که چنین تصوری صحیح نیست. بر اساس ماده 13 قانون صدور چک هنگامی که یک چک حقوقی باشد، اساسا امکان وصول آن به روش کیفری وجود ندارد. چک های حقوقی به صورت کلی دو دسته هستند:
- دسته اول شامل چک هایی می شود که بر اساس قانون نمی توان از آن ها شکایت کیفری کرد. مانند چک سفید امضا، چک تضمین، چکی که وصول آن منوط به انجام شرط در متن چک باشد، چک بدون تاریخ یا مدت دار و در نهایت چک هایی که بابت معاملات نامشروع یا بهره ربوی صادر شده اند.
- دسته دوم شامل چک هایی می شود که از انواع دسته اول نیستند اما در مدت زمان شش ماهه ای که برای دریافت گواهی عدم پرداخت مهلت داشته اند، اقدام به دریافت آن نشده است. در چنین شرایطی تنها راه وصول مطالبات از طریق حقوقی است.
در هر دو حالت برای شروع ثبت شکایت، خواهان دعوی باید برگه دادخواست را که مشتمل بر اطلاعات خوانده دعوی، موضوع دعوی و دلایل خود است، ثبت و به دادگاه ارائه دهد. پس از تعیین نوبت، دادگاه به موضوع پرونده رسیدگی و رای به وصول مطالبات به نفع خواهان دعوی صادر می نماید. در اینجا حکم دادگاه به طرفین ابلاغ می شود. حکم ابلاغ شده باید به دفتر اجراییه دادگاه برده شود تا سند اجراییه صادر گردد. در این مرحله محکوم ده روز از تاریخ صدور حکم، فرصت دارد تا آن را اجرا نماید. در صورت عدم پرداخت بدهی، طلبکار می تواند دادخواست توقیف اموال را ثبت و به دادگاه ارائه کند. در چنین شرایطی اگر محکوم مالی جهت توقیف نداشت، حکم جلب او صادر می گردد.
مجازات صادر کردن چک برگشتی چیست؟
بر اساس ماده 7 قانون صدور چک در صورت عدم پرداخت مطالبات دارنده چک، مجازات صدور چک برگشتی از یک روز تا دو سال حبس عنوان شده است. البته در نظر داشته باشید که مطابق با قوانین دادگاه ها حبس کمتر از 91 روز، می بایست به جزای نقدی تبدیل گردد. مطابق قانون اگر مبلغ چک کمتر از یک میلیون تومان باشد میزان حبس برای صادر کننده حداکثر تا شش ماه و در صورتی که مبلغ آن از یک تا پنج میلیون تومان باشد، مجازات حبس از شش ماه تا یکسال در نظر گرفته شده است. همچنین برای مبالغ بیش از پنج میلیون تومان مدت زمان یک تا دو سال حبس و ممنوعیت از داشتن دسته چک تا دوسال برای فرد در نظر گرفته شده است. نکته مهم در اینجا این است که اگر فردی صادر کننده چندین چک بلامحل باشد، مجموع مبالغ مندرج در متون چک ها ملاک عمل و تصمیم گیری خواهد بود.
رفع سو اثر چیست و مراحل آن از چک بلامحل به چه صورت است؟
صادر کننده چک در صورت اقدام به پرداخت مبلغ چک و رفع سو اثر از حساب خود باید مراحل زیر را طی نماید.
- واریز مبلغ کامل یا کسری موجودی تا زمانی که دارنده چک، آن را وصول نماید.
- ارائه چک به بانک
- ارائه رضایت نامه محضری از دارنده چک
- نامه رسمی رضایت برای اشخاص حقوقی
- دریافت حکم قضایی مبنی بر برائت صاحب حساب
- در صورت طرح نشدن دعوی حقوقی یا کیفری، سپری شدن مدت سه سال از تاریخ گواهی عدم پرداخت بانک
